“Ik zei, Don, het is tijd voor jou om te onthullen”: 50 jaar later, de waarheid achter American Pie | Muziek

a Heel, heel lang geleden – vijf decennia om precies te zijn – werd Amerika geteisterd door gewelddadige intergenerationele confrontaties, massale straatprotesten en een smeulende reeks sociale rechtvaardigheidsbewegingen. Nu, een halve eeuw later, domineren soortgelijke gebeurtenissen en dynamieken het publieke debat. Dus misschien is het poëtisch dat er precies vijf decennia zijn verstreken sinds het nummer dat al die culturele omwenteling vastlegde, American Pie, een groot succes werd. “Het is een nummer dat voor zijn tijd sprak”, zegt Spencer Proffer, die een uitgebreide nieuwe documentaire over het nummer produceerde, The Day Music Died. “Maar het is nu werkbaar.”

American Pie won in feite alleen maar aan fans en breidde in betekenis uit toen het opeenvolgende generaties trof en nieuwe covers voortbracht. In de loop der jaren is het geïnterpreteerd door artiesten van Madonna (die in 2000 een commerciële triomf creëerde, zij het esthetisch slap) tot Garth Brooks tot Jon Bon Jovi tot John Mayer. In de loop der jaren hebben journalisten het lied onderworpen aan een talmoedisch niveau van onderzoek, terwijl de songwriter, Don McClain, eigenaardigheden en inzichten in zijn bedoelingen heeft verspreid. Daarentegen biedt de nieuwe documentaire de eerste regel voor regel deconstructie van de songtekst, evenals de meest gedetailleerde analyse tot nu toe van de muzikale ontwikkeling ervan. “Ik zei tegen Don: ‘Het is tijd dat je onthult wat journalisten al 50 jaar willen weten'”, zei Proffer. “Deze film was een gezamenlijke inspanning om het gordijn op te heffen.”

Bovendien geeft het een emotioneel verslag van de tragische gebeurtenis die MacLean als uitgangspunt gebruikte voor het grotere verhaal dat hij wilde vertellen.

Het evenement, dat McClain ‘de dag van de dood van de muziek’ noemde, brak destijds de popwereld en had een vormend effect op de songwriter. Op een ijskoude nacht in 1959 stort een klein vliegtuig met Buddy Holly, Richie Fallens en JB Richardson (The Big Popper) enkele minuten na het opstijgen neer in een maïsveld in Clear Lake, Iowa, waarbij iedereen aan boord omkomt. De documentaire begint met dit evenement en keert terug naar de Surf Ballroom, waar de sterren hun laatste show speelden. De filmmakers legden een staatsgreep vast toen ze een man voor de camera brachten die dat noodlottige concert had gezien, evenals de man die eigenaar was van de luchtvaartmaatschappij die het noodlottige vliegtuig had gecharterd. Verder bevat het een ontroerend interview met Valence’s zus Connie, die we McClain zien bedanken voor het vereeuwigen van haar broer in het lied.

Het eerste deel van de film behandelt het begin van McClains leven, inclusief zijn tijd als krantenjongen in de buitenwijk van New York City, waar hij opgroeide. In een uitgebreid interview voor de film sprak McClain over de bezorging van de krant die het incident meldde, iets waarnaar hij verwijst aan het begin van de songtekst. Buddy Holly was toen zijn muzikale idool. Als zijn dood werd ingegeven door de tekst van het lied, veranderde een meer persoonlijk verlies de loop van McClain’s leven. Toen hij 15 jaar oud was, stierf zijn vader plotseling aan een hartaanval. “Het had een diepgaand effect op hem”, zei Proffer. “Hij droeg de dood van zijn vader in zijn ziel.”

In zijn verdriet stortte MacLean zich op muziek en ontwikkelde hij een talent dat veelbelovend genoeg was om als tiener feesten te winnen in folkclubs in Greenwich Village. Hij vond een rolmodel in The Weavers, vooral in Pete Seeger, met wie hij bevriend was. Het primaat van het vertellen van verhalen in de liedjes van de groep, evenals de sociale en culturele onderbouwing ervan, dienden als model voor bepaalde aspecten van de Amerikaanse taart. Van Seeger leerde hij ook de waarde van Singalong. Een voor de hand liggende trekpleister van American Pie is het refrein dat iedereen kan kopiëren. De eenvoud van haar melodie echoot kindermuziek. “Het is als een kampvuurlied”, zei Proffer. “Iedereen is uitgenodigd om te zingen.”

Sommige teksten van het lied zijn zelfs citaten uit kinderliedjes, waaronder “Jack be a nimble / Jack be quick.” De albumhoes van American Pie benadrukte de connectie door de duim van McClain op de voorgrond te markeren om te verwijzen naar een ander kinderliedje over Little Jack Horner, die “zijn duim opzette / aan een pruim trok”.

Tegelijkertijd kan de boodschap van het lied niet voor volwassenen zijn. “Voor mij is American Pie een lofrede voor een onvervulde droom”, zegt de producer van het nummer, Ed Freeman, in de film. We waren getuige van de dood van de Amerikaanse droom.

“Het land verkeerde in een vergevorderde staat van psychologisch trauma”, zegt McClain voor de camera. “Al deze bijeenkomsten en rellen en branden van steden.”

Het meeste zorgde ervoor dat McClain creatief op de maan wilde fotograferen. “Ik wilde een lied over Amerika schrijven, maar ik wilde geen lied over Amerika schrijven zoals iemand eerder had geschreven”, zegt hij.

Dit was geen klein doel, gezien het aantal songwriters van die tijd die hun eigen gedichten schreven tot teleurstelling van de Amerikaanse droom. Ze varieerden van Paul Simon met American Tone (die zich voorstelt dat het Vrijheidsbeeld door de zee vaart) tot Dion’s versie van Abraham, Martin en John (die de moorden op Martin Luther King en Robert Kennedy aangrijpend behandelde).

McClain’s wens om zich te onderscheiden van de andere zangers en songwriters die destijds de muziek domineerden, had ook een carrièremotivator. Zijn debuutalbum, Tapestry, uitgebracht in 1970, maakte niet veel indruk en zijn kleine platenlabel MediaArts had niet veel vertrouwen in hem. Het grote nummer dat hij bedacht om te veranderen, kwam echter aan in een vorm die de eenvoudigste slagverordening tart – die niet langer dan drie minuten duurde. Ik pakte American Pie acht en een halve minuut op en het zat vol met wazige, droomachtige beelden van koorts.

McClain schreef zelfs meer coupletten dan het laatste nummer. “Hij bleef schrijven,” zei Proffer. “Als het meer dan acht minuten was geweest, waren het er zestien geweest”

In die zin deelt hij iets met Leonard Cohens Hallelujah. In beide nummers heeft de auteur de verzen geschreven en weggegooid (hoewel in het geval van Cohen veel wordt achtergelaten). Beide nummers hebben in de loop der jaren ook aanzien en invloed gekregen. (Toevallig het lied van Cohen Hij is ook het onderwerp van een nieuwe documentaire, Hallelujah: Leonard Cohen, Journey, Song). In wezen zijn ze echter fundamenteel anders. “Alleluia is een spirituele studie,” zei Proffer. “American Pie is een sociale studie.”

Vaak is hij verlegen. De woorden zijn gevuld met cryptische verwijzingen naar koningen, koninginnen en stromannen, samen met een cast van culturele figuren die ze samen veranderen in een virtuele quizpop: “The name of this reference!” De partituur maakte het nummer vooral betrokken bij de opwinding van de luisteraar om het mysterie op te lossen. “Elke keer dat je luistert, denk je aan iets anders,” zei Proffer.

In de film verwerpt MacLean enkele van de meest voorkomende speculaties over zijn referentiepunten. Elvis was niet de koning in kwestie. “The Girl Who Sang the Blues” was niet Janis Joplin, en Bob Dylan was niet de clown. In 2017 gaf Dylan commentaar op zijn vermeende verwijzing naar Rolling Stone: “Joker?” Hij zei. “Natuurlijk, de clown schrijft liedjes als Masters of War, A Hard Rain’s Gonna Fall, het is oké, ma.” Ik moet denken dat hij het over iemand anders heeft.”

Hoe fantasievol sommige teksten van MacLean ook waren, de primaire verwijzing naar “de dag van de dood van de muziek” heeft het lied veranderd in een geschiedenisles voor degenen die te laat zijn geboren om zich de gebeurtenis net zo overweldigend te herinneren als Maclean. Zelfs toen het nummer debuteerde, is het meer dan tien jaar geleden dat het uitkwam, het equivalent van duizend jaar snel popleven.

Een van de interessantste secties van de documentaire presenteert een zorgvuldige ontleding van de evolutie van liedarrangementen. Ze vond haar ware groove pas toen ze sessietoetsenist Paul Griffith binnenhaalden, die heeft meegespeeld op kernopnames van iedereen, van Dylan tot Steely Dunn. Zijn pianopartijen brachten een evangelische ijver aan het lied, evenals een extra pop bounce. Door dit soort hooks werd een nummer van intimiderende intensiteit en lengte geliefd bij miljoenen mensen.

Om met haar lengte om te gaan, had McLean Records een slim idee. De eerste helft van het nummer verscheen aan de “A”-kant van het nummer, terwijl het tweede deel naar de “B”-kant werd verplaatst. Het resultaat veranderde kant A in een struik waar de luisteraar tot het einde doorheen moest kijken. De daaropvolgende vraag dwong AM-radiostations om aan beide kanten te spelen. Tegelijkertijd bereikte FM-radio – wiens missie het was om dieper te gaan en langer door te spelen – op dat moment zijn commerciële hoogtepunt. American Pie, uitgebracht aan het einde van 1971, bereikte de nummer 1 in januari van 72, waar het een hele maand bleef. 49 jaar lang hield het het record voor het langste nummer op nummer 1 – totdat Taylor Swift’s 10 minuten durende hit, All Too Well, het brak.

Interessant is dat beide nummers enige woede hebben. Maar in de loop van de tijd is het stuk van MacLean aanzienlijk veranderd in het publieke bewustzijn. Tegenwoordig wordt het gemaakt en soms geïnterpreteerd alsof het een soort spannend vervolg is op The Star-Spangled Banner. In de film beschrijft een fan het als een nummer dat je doet “pauzeren en dankbaar zijn voor alles wat je hebt”.

Garth Brooks zegt in de film dat het een lied is “over die drang naar onafhankelijkheid, de drang naar ontdekking… om te geloven dat alles mogelijk is.”

Beide meningen konden niet meer verbijsterend zijn, gezien het algehele verdriet en de afkeer van de eigenlijke woorden. American Pie eindigt inderdaad met “Vader, Zoon en Heilige Geest”, zo doodsbang voor de toestand van het land dat ze – de zogenaamde redders van de mensheid – drijven om naar de kust te ontsnappen. “Mensen denken niet na over wat (het lied) echt betekent,” zei Prover. “Ze denken na over wat ze voelen.”

Als deze reacties de context van het lied te ver verwijderen, kan de film het opnieuw contextualiseren. Bovendien wil het zijn erfgoed uitbreiden door nieuwe versies te tonen van het lied gezongen door iemand van de huidige generatie (24-jarige Britse zangeres Jade Bird) en artiesten uit een andere cultuur (zanger Gincarlos en producer Maffeo, die een Spaanstalige versie). “Het is opwindend om te weten dat iets dat 50 jaar geleden is gebeurd, kan resoneren in latere generaties,” zei Proffer. “Door naar het nummer te luisteren, krijgen mensen een glimp van hoe het leven toen was en hoe het nu is.”

• The Day the Music Died: The Story of Don McLean’s American Pie is nu beschikbaar op Paramount +

• Dit artikel is gewijzigd op 19 juli. Er werd oorspronkelijk gezegd dat American Pie het record had als de langstlopende single die 39 jaar op nummer 1 stond, maar het is 49 jaar oud. Dit is nu veranderd