De sympathie voor asielzoekers neemt onder de Nederlandse kiezers af

Het zelfbeeld van Nederland als een open, medelevend land kreeg een grote klap toen Geert Wilders en zijn PVV eind november de parlementsverkiezingen wonnen, en het sentiment tegen asielzoekers is sindsdien alleen maar gegroeid. Vond in het najaar nog de helft van de kiezers het een morele plicht om asielzoekers op te nemen, nu is dat 39 procent. Bijna de helft wil de grenscontroles binnen de EU opnieuw invoeren, aldus de Volkskrant rapporten Gebaseerd op onderzoek in opdracht van Ipsos I&O.

Er is een duidelijk verschil in politieke wil en hoe kiezers over asielzoekers denken. Steeds meer rechtse kiezers geven meer om immigratie. Zo vindt 91 procent van de PVV-kiezers immigratie het grootste probleem van onze tijd, terwijl slechts 31 procent van de GroenLinks-PvdA-stemmers zich meer zorgen maakt over de klimaatcrisis.

Volgens Gianna Maria Eig, een politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam die niet betrokken was bij het onderzoek, is het immigratiedebat sterk gepolariseerd. “Komt niet overeen met politieke feiten.” Veel rechtse kiezers zijn bijvoorbeeld van mening dat Nederland meer asielzoekers opneemt dan enig ander EU-land, terwijl Nederland feitelijk in het midden zit en iets minder dan 1 miljoen inwoners van de EU opneemt. Gemiddeld.

Maar 78 procent van de PVV-stemmers vindt dat Nederland (veel) meer asielzoekers opneemt dan andere landen. Hetzelfde geldt voor 72 procent van de BBB-kiezers, 62 procent van de VVD-kiezers en 59 procent van de NSC-kiezers. “Die misvatting bestaat bij alle partijen die de nieuwe coalitie vormen”, zei Eick. “Tegelijkertijd onderschat een derde van de GroenLinks-PvdA-kiezers het aantal asielzoekers.”

De meerderheid van de respondenten vindt dat Nederland ‘echte’ vluchtelingen moet huisvesten, maar velen denken niet dat dit het geval is voor mensen die momenteel asiel zoeken in Nederland. Veel kiezers noemen asielzoekers ‘gelukzoekers’, ‘nepvluchtelingen’ en ‘de grote koffers in der Abel’ met het idee dat ‘de echte vluchteling met weinig kleding komt’.

Het beeld wordt sterk beïnvloed door wat politici ‘veilige landers’ noemen: asielzoekers uit landen die Nederland als ‘veilig’ beschouwt en wier aanvraag in Nederland minder waarschijnlijk wordt goedgekeurd. Sterker nog: slechts 4 procent van de asielzoekers in Nederland komt uit veilige landen. Maar berichten over intimidatie door de groep in dorpen als Ter Apel kleuren het sentiment. Volgens de Volkskrant hebben veel kiezers het gevoel dat asielzoekers misbruik maken van de Nederlandse ‘gastvrijheid’ en voorzieningen.

Volgens politicoloog Eicke is dit de angst dat asielzoekers uitkeringen zullen stelen of prioriteit zullen geven aan ‘welvaartchauvinisme’ – het standpunt dat nieuwkomers in het land minder rechten hebben in de verzorgingsstaat. Dit sentiment is in heel Europa vertegenwoordigd, maar is verrassend sterk in Nederland en is in andere EU-landen de afgelopen twintig jaar licht gedaald. Ruim de helft van de Nederlandse kiezers vindt dat immigranten toegang moeten hebben tot de verzorgingsstaat, met of zonder naturalisatie. Alleen in Slovenië, Tsjechië, Hongarije en Rusland willen de kiezers harder optreden.

“Er wordt vaak gekeken naar een economische verklaring, maar die is hier niet van toepassing”, zei Eick. Nederland is een welvarend land met een lage werkloosheid en hoge inkomens. Ook geven Nederlanders niet veel uit aan publieke voorzieningen; Nederland zit wederom rond het gemiddelde van westerse landen over de hele wereld. Volgens Eick is dit welvaarts-chauvinisme in Nederland mede te danken aan politici als Geert Wilders. “Hij domineert al bijna twintig jaar met zijn anti-immigratieretoriek. Hij voedt het idee dat nieuwkomers veel problemen veroorzaken”, zei hij.

Hein de Haas, migratie-expert en auteur van het boek Ho migrati ect werkt, vertelde de Volkskrant dat er geen één-op-één verband bestaat tussen de populariteit van anti-immigratiepartijen en de echte problemen. ‘In feite hadden we in het jaar dat de PVV haar eerste verkiezingsoverwinning behaalde een negatief migratiesaldo. Het gaat dus niet om cijfers, maar om politiek imago.

Volgens De Haas zijn er de afgelopen jaren meer asielzoekers in Nederland aangekomen dan bij eerdere epidemieën, maar verloopt de asielmigratie altijd in golven en is er geen structurele toename. De hoogste migratieaantallen in de afgelopen twee jaar worden veroorzaakt door Oekraïense vluchtelingen (100.000) en arbeidsmigranten, van wie er vorig jaar minstens 900.000 in Nederland werkten.

De wetenschapper zei dat arbeid de grootste motor achter migratie is. “Maar politici hebben een afleidingstactiek gebruikt om er niet over te praten, omdat het regelrecht in strijd is met de economische agenda van de VVD en de BBB.” Dus richtten ze hun woede op de asielzoekers, zei De Haas. “Als kiezers vaak in talkshows horen dat asielmigratie een probleem is, wordt het automatisch werkelijkheid.”