Mislukte schilders uit de Gouden Eeuw

Of bijna nooit meer. Bijna 20 jaar lang was hij bezig met het meten van wijnen in Amsterdam. Toen creëerde hij plotseling een kunstwerk in Zuid-Holland, op het eiland Goeree-Overflakkee – nota bene – dat de eeuwigheid van zijn naam bevestigde. Vervolgens zou hij, voor zover wij weten, in de twintig jaar die hem nog restten, nooit meer schilderen.

Liefdesinterpretaties beginnen hier. Wordt hij verscheurd tussen de dwanghandelingen van de vrijheidshongerige kunstenaar en de op comfort beluste gewone man? “Twee zielen leven in mijn boezem!” Voordat hij zijn penselen neerlegde, was hij misschien net zo gepassioneerd als Goethes Faust. Dan, tientallen jaren later, verschijnt hij in het kleine eilandstadje Middlehornis en schetst hij een schilderij. Het was een groot probleem, dat wist hij zeker. Dan legt hij die penselen weer neer, dit keer voorgoed.

Waarom deze plek, waarom dit schilderij? Het hing tot het begin van de 19e eeuw in het stadhuis van Middleharness, wat duidt op een plaatselijke overheid. Maar dergelijke aanwijzingen zouden waarschijnlijk alleen maar tot een ketting leiden. Sommige patriottische burgers, die misschien een teken zagen van de jeugdige trots van de kunstenaar, zochten de bejaarde Hobbema op en probeerden hem tegen royale vergoedingen naar het eiland te lokken. Misschien had Hobema het geld nodig. Misschien aarzelde hij, uit angst dat zijn stijl verouderd was en dat hij zelf uit de praktijk was. Of misschien werkt hij privé en fantaseert hij erover om weer te gaan schilderen als zijn kinderen ouder zijn, of misschien heeft hij wat geld gespaard. Wij weten het niet. We weten niet wat hij voelde toen hij schilderde. Misschien kreeg hij de foto in een vlaag van extase. Misschien is het een slogan, een herinnering dat de baan waar hij in zijn bureaucratische dagen van droomde – althans de meeste dagen – net zo zwaar was als alle andere.

In dit verhaal, of het gebrek aan verhaal, schuilen nog meer vragen. Was het een tragedie dat Hobbema stopte met schilderen? Misschien geldt dat voor hem niet. Een vaste baan zou hem misschien de zekerheid hebben gegeven die de kunst nooit heeft geboden. Misschien koos hij voor die bescherming, misschien schilderde hij niet meer, beschouwde hij zichzelf nog steeds als een kunstenaar. Hoe productief moet je zijn om die titel te verdienen? Mag je opgeven – of moet je er helemaal voor gaan? Na zijn laatste schilderij keerde hij terug naar huis en een andere oude man ging op weg naar het graf van een pauper. Herinnerde hij zich Rembrandt, zijn buurman aan de Rosengracht, veertig jaar eerder, in dezelfde omstandigheden, aan dezelfde gracht, terwijl hij zijn carrière tot het bittere einde voortzette?

Wie heeft meer moed? Als je een laan tekent in de Middlehorns, maakt het dan uit?

De omgekeerde wereld: ontmoetingen met de Nederlandse meesters door Benjamin Moser (Allen Lane, £30)
26 oktober